สร้าง ขึ้นก่อนสมัยเงี้ยว (ไทยใหญ่) ปล้นเมืองแพร่ประมาณ 10 ปี คือประมาณ ปี พ.ศ.2435 หลังจากเจ้าหลวงเมืองแพร่ คือ เจ้าพิริยะเทพวงศ์ได้ลี้ภัยไปอยู่เมืองหลวงพระบางแล้ว คุ้มเจ้าหลวงได้กลายเป็นที่ตั้งของกองทหารม้าที่ทางกรุงเทพฯ ได้ส่งมารักษาความสงบเรียบร้อยในเมืองแพร่
คุ้มเจ้าหลวง เป็นสถาปัตยกรรมทรงไทยผสมยุโรปสมัยรัชกาลที่ 5 ได้รับพระราชทานรางวัล ของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารี ให้เป็นสถาปัตยกรรมดีเด่นประเภทอาคารสถาบันและสาธารณะเมื่อวันที่ 2 กรกฎาคม 2536
เจ้าหลวงองค์สุดท้ายของเมืองแพร่
เจ้า พิริยเทพวงค์อุดร (พระยาพิริยวิไชย) มีนามเดิมว่าเจ้าน้อย เทพวงศ์ สมภพเมื่อวันที่ 17 กุมภาพันธ์ 2379 เป็นโอรสองค์โตของหลวงพิมพิสารและแม่เจ้าธิดา ขึ้นครองเมืองแพร่ เมื่ออายุ 53 ปี เจ้าพิริยเทพวงศ์ได้สมรสกับภรรยาคนแรก คือ แม่เจ้าบัวถา ได้รับเจ้าสุนันตา วงศ์บุรี มาเป็นบุตรบุญธรรมและได้เลิกร้างกันไป ต่อจากนั้นเจ้าพิริยเทพวงศ์จึงได้สมรสกับเจ้าแม่บัวไหล ที่มาอาศัยอยู่ที่เมืองแพร่ และมีบุตรธิดาด้วยกัน 7 คน และเกิดเหตุการณ์เงี้ยวปล้นเมืองแพร่ขึ้น วันที่ 25 กรกฎาคม 2445 เจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์ ได้ออกจากเมืองแพร่ไปพำนักอยู่ที่ หลวงพระบาง
http://www.phrae.go.th/file_econ/poc/ttp_poc.html
